Zabytki

1. Podstawa prawna opracowania

 

Podstawę prawną opracowania stanowią:

art. 22 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z dnia 17 września 2003 r. z późn. zm.), według którego wójt prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, w gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte: zabytki nieruchome wpisane do rejestru, inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków

art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 18 marca 2010 r, o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 5 maja 2010 Nr 75 poz. 474), który nakłada na wójta (burmistrza, prezydenta miasta) obowiązek założenia gminnej ewidencji zabytków, w terminie 2 lat od dnia przekazania przez wojewódzkiego konserwatora zabytków wykazu zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru, wykazu innych zabytków nieruchomych znajdujących się w wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz zabytków nieruchomych wyznaczonych przez wojewódzkiego konserwatora zabytków do ujęcia w wojewódzkiej ewidencji zabytków

§ 12 rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 14 maja 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2004 r., Nr 124, poz. 1305), który określa warunki, jakim powinna odpowiada karta adresowa zabytku w sposób następujący:

Karta adresowa zabytku zawiera w szczególności wskazanie rodzaju zabytku, jego nazwę i miejsce położenia, z podaniem miejscowości, nazwy ulicy i numeru posesji oraz nazwy gminy i powiatu.

Wójt (burmistrz, prezydenta miasta) włącza kartę adresową do gminnej ewidencji zabytków po sprawdzeniu, czy dane zawarte w karcie ewidencyjnej są wyczerpujące i zgodne ze stanem faktycznym.

 

2. Podstawa formalna opracowania

Podstawą formalną opracowania jest umowa o dzieło nr 19/2011, zawarta w dniu 28.01.2011 pomiędzy Wójtem Gminy Rybno – Grzegorzem Kropiakiem a Martą Kruczyńską, na wykonanie pracy autorskiej w postaci: gminnej ewidencji zabytków nieruchomych na terenie gminy Rybno.

 

3. Metodologia

   Mapę z zaznaczeniem obiektów w rejestrze zabytków, granic obszarów wpisanych do rejestru zabytków, obiektów w gminnej ewidencji zabytków oraz stanowisk archeologicznych. Mapę wykonano na bazie podkładów pozyskanych w Centralnym Ośrodku Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Warszawie, skala 1:10 000. Mapa, ze względu na precyzyjną lokalizację stanowisk archeologicznych, nie może być publikowana na stronach internetowych Urzędu Gminy.

Opracowanie zostało wykonane w 1 egzemplarzu oraz w wersji elektronicznej dla Urzędu Gminy w Rybnie i Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, celem ostatecznego komisyjnego uzgodnienia gminnej ewidencji zabytków.

Katalog kart adresowych zabytków

Karta adresowa jest wykonana wg wzoru opracowanego przez Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie i zawiera następujące informacje n/t obiektu:

określenie obiektu

obecna funkcja

materiał

czas powstania

lokalizacja (adres, nr działki ewidencyjnej, gmina, powiat i województwo)

forma własności i sposób użytkowania

forma ochrony (rejestr zabytków, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego)

data wykonania i autora karty

stan zachowania obiektu

fotografie

uwagi (informacje historyczne krótką charakterystykę)

Kwalifikowanie obiektów do ujęcia w gminnej ewidencji zabytków oparto na następujących kryteriach, podyktowanych zapisami art. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie dóbr zabytków i opiece nad zabytkami:

data powstania (kwalifikowano dzieła architektoniczne epok zamkniętych)

wartości artystyczne: rozumiane jako wartości przestrzenne będące owocem twórczości architektonicznej i urbanistycznej oraz wszelkie wartości estetyczne oddziałujące emocjonalnie, czyli cechy plastyczne, stylistyczne, dekoracyjne ale też funkcjonalne, konstrukcyjne, materiałowe, oraz sytuacyjne (urbanistyczne/krajobrazowe);

wartości historyczne

wartości naukowe, czyli wynikające z siły dowodowej zabytku jako dokumentu minionej epoki;

zabytki techniki – obiekty dość skromne architektonicznie, ale posiadające wartość dokumentalną rozwoju techniki na danym obszarze (np. młyny);

stan zachowania – kwalifikowano obiekty stosunkowo najmniej przekształcone, o możliwie nie zmienionej formie architektonicznej. Nie uwzględniono budynków, które uległy znacznym przekształceniom (nadbudowy i rozbudowy zmieniające pierwotną stylistykę, modyfikacja wyglądu elewacji poprzez zmianę wykrojów i rytmów otworów okiennych i drzwiowych, zmianę wykończenia elewacji na niezgodny z oryginalnym charakterem), ponieważ tego typu zmiany powodują utratę wartości zabytkowych.

W ramach niniejszego opracowania dokonano weryfikacji Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków nadesłanej przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie Delegatura w Płocku pismem z dnia 25.10.2010 r nr DP4165-13/10. Wykreślono z niej obiekty nieistniejące, w stanie ruiny, śmierci technicznej oraz obiekty nie posiadające wartości historycznej, artystycznej oraz naukowej w rozumieniu przytoczonej wyżej ustawy. Ich listę przedstawiono poniżej.

Rolniczy od wieków charakter gminy zdeterminował typy istniejącego tu osadnictwa i architektury. Z funkcjonujących dawniej na jej terenie pięciu majątków szlacheckich: w Złotej, Jasieńcu, Ćmiszewie, Szwarocinie, i Rybnie zachowały się dwory w Rybnie i Złotej oraz parki w Rybnie, Złotej, Ćmiszewie oraz relikty parku w Jasieńcu. Wszystkie te założenia (poza Jasieńcem) wpisane zostały do rejestru zabytków.

Najbardziej okazały z nich majątek Zabłockich w Rybnie posiadał również parową gorzelnię, destylarnię wódek, likierów i araku: nieco później uruchomiono fabrykę octu. Wszystkie te obiekty uległy zniszczeniu; zachował si ę jedynie młyn datowany na 2 połowę XIX w, położony przy ul. Wyszogrodzkiej oraz dawny spichlerz folwarczny, wpisany do rejestru zabytków.

Prócz dworów i parków dawnych majątków szlacheckich, w ewidencji znalazły się również przykłady budownictwa wiejskiego. Są to budynki mieszkalne oraz charakterystyczne dla tego rejonu murowano-kamienne obory. Ze względu na unikalność rozwiązań konstrukcyjnych i materiałowych oraz wysoki stopień zachowania oryginalnej substancji, powinny one podlegać ochronie konserwatorskiej.

Osobną grupę zabytków gminy stanowią kapliczki przydrożne, w tym kilka przykładów ciekawych kapliczek kubaturowych (Nowy Szwarocin, Wężyki, Złota).

Koniec XVIII i pierwsza połowa XIX wieku była okresem masowego napływu osadników niemieckich na Mazowsze. Byli oni odnotowywani w ramach spisów powszechnych niemal w każdej wsi w gminie Rybno. Dziś jedynym materialnym śladem ich obecności są dwa zdewastowane cmentarze ewangelickie: w Matyldowie i Rybionku, oraz budynek przy ul. Kasztanowej 4 w Rybnie, będący prawdopodobnie kaplica ewangelicką. Do ewidencji wpisano również dwa cmentarze żołnierzy niemieckich z okresu I wojny światowej: w Złotej i Wężykach.

W ramach badań w terenie odkryto równie ż 4 dodatkowe obiekty o wartościach zabytkowych, które nie znalazły się w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków. Autorka opracowania wykonała dla nich karty ewidencyjne. Włączenie ich do gminnej ewidencji zabytków zależy od decyzji Wójta gminy. Są to:

Jasieniec, relikty parku podworskiego

Koszajec 16, dom mieszkalny

Matyldów 12, dom mieszkalny

Złota, obora i stajnia pofolwarczne

 

 

OBIEKTY WYKREŚLONE Z WOJEWÓDZKIEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW:

L.p.	MIEJSCOWOŚĆ	ADRES	OBIEKT	DATA        POWSTANIA	POWÓD    WYKREŚLENIA
1.	Aleksandrów		kapliczka      drewniana	ok. 1920	nie istnieje
2.	Aleksandrów	nr 4	obora	ok. 1920	nie istnieje
3.	Aleksandrów	nr 19	dom  mieszkalny	1928	nie istnieje
4.	Antosin	nr 2	dom  mieszkalny	ok. 1920	obiekt w stanie ruiny
5.	Antosin	nr 2	obora	ok. 1920	obiekt w stanie ruiny
6.	Antosin	nr 4	dom  mieszkalny	ok. 1920	nie istnieje
7.	Antosin	nr 6	dom  mieszkalny	1923	nadbudowa, utrata  wartości zabytkowych
8.	Antosin	nr 6	stodoła	1920	obiekt bez wartości, w  stanie b. złym
9.	Antosin	nr 7	dom  mieszkalny	1922	obiekt w stanie śmierci  technicznej
10.	Antosin	nr 8	dom  mieszkalny	1925	obiekt w stanie śmierci  technicznej
11.	Antosin	nr 11	dom  mieszkalny	1925	nie istnieje
12.	Antosin	nr 13	obora	ok. 1880	nie istnieje
13.	Antosin	nr 18	dom  mieszkalny	ok. 1920	obiekt w stanie śmierci  technicznej
14.	Antosin	nr 26	dom  mieszkalny	ok. 1920	nie istnieje
15.	Bronisławy	nr 4	obora	ok. 1920	obiekt bez wartości, w  stanie b. złym
16.	Bronisławy	nr 4	stodoła	ok. 1930	nie istnieje
17.	Bronisławy	nr 4	piwnica	ok. 1920	przekształcony, utrata  wartości zabytkowych
18.	Cypriany	nr 9	dom  mieszkalny	ok. 1920	nie istnieje
19.	Ćmiszew   Rybnowski	nr 8 (ob.  6)	dom  mieszkalny	1914	przekształcony, utrata  wartości zabytkowych
20.	Ćmiszew   Rybnowski	nr 9 (ob.  5)	dom  mieszkalny	1938	brak wartości  zabytkowych
21.	Ćmiszew   Rybnowski	nr 11 (ob.  3)	dom  mieszkalny	1939	przekształcony, utrata  wartości zabytkowych
22.	Jasieniec	nr 7	stodoła	ok. 1930	nie istnieje
23.	Jasieniec	nr 31	dom  mieszkalny	ok. 1930	nie istnieje
24.	Jasieniec	nr 40	zagroda	pocz. XX w.	obiekt w stanie śmierci  technicznej
25.	Jasieniec	nr 48	dom  mieszkalny	ok. 1930	nie istnieje
26.	Kamieńszczyzna	nr 14	budynek  gospodarczy	1923	przekształcony, utrata  wartości zabytkowych
27.	Kamieńszczyzna	nr 16	obora	ok. 1920	przekształcony, utrata  wartości zabytkowych
28.	Kamieńszczyzna	nr 17	dom  mieszkalny	ok. 1880	obiekt bez wartości, w  stanie b. złym
29.	Karolków   Rybnowski		kapliczka  drewniana	ok. 1880	nie istnieje
30.	Karolków   Rybnowski	nr 9	dom  mieszkalny	ok. 1880	przekształcony, utrata  wartości zabytkowych
31.	Karolków   Rybnowski	nr 12	dom  mieszkalny	ok. 1880	nie istnieje
32.	Karolków   Rybnowski	nr 12	obora	ok. 1920	nie istnieje
33.	Karolków   Rybnowski	nr 17	obora	ok. 1880	nie istnieje
34.	Karolków   Rybnowski	nr 21	stodoła	ok. 1920	nie istnieje
35.	Karolków   Rybnowski	nr 28	obora	ok. 1880	obiekt w stanie ruiny
36.	Karolków   Rybnowski	nr 34	stodoła	ok. 1880	nie istnieje
37.	Karolków   Rybnowski	nr 34	kurnik	1934	nie istnieje
38.	Karolków   Rybnowski	nr 36	obora	ok. 1880	nie istnieje
39.	Karolków   Rybnowski	nr 36	stodoła	ok. 1880	nie istnieje
40.	Karolków  Rybnowski	nr 36	piwnica	ok. 1920	obiekt bez wartości, w  stanie b. złym
41.	Koszajec	nr 9	stodoła	ok. 1930	nie istnieje
42.	Koszajec	nr 11	obora	1930	obiekt w stanie ruiny
43.	Koszajec	nr 12	obora	1932	nie istnieje
44.	Ludwików	nr 1	dom  mieszkalny	1913	nie istnieje
45.	Ludwików	nr 7	obora	ok. 1920	nie istnieje
46.	Ludwików	nr 8	dom  mieszkalny	ok. 1880	nie istnieje
47.	Ludwików	nr 8	stodoła	ok. 1930	nie istnieje
48.	Ludwików	nr 9	dom z częścią  gospodarczą	ok. 1920	nie istnieje
49.	Ludwików	nr 11	obora	ok. 1880	przekształcona, utrata  wartości zabytkowych
50.	Matyldów		kapliczka  drewniana	ok. 1880	nie istnieje
51.	Matyldów	nr 4	dom  mieszkalny	ok. 1880	nie istnieje
52.	Matyldów	nr 4	obora	ok. 1880	nie istnieje
53.	Matyldów	nr 7	stodoła	ok. 1920	nie istnieje
54.	Matyldów	nr 8 (ob. 14)	dom  mieszkalny	ok. 1880	nie istnieje
55.	Matyldów	nr 9	stodoła	4 ćw. XIX w.	nie istnieje
56.	Matyldów	nr 15	dom  mieszkalny	ok. 1930	nie istnieje
57.	Matyldów	nr 17	dom  mieszkalny	ok. 1930	obiekt bez wartości,  przekształcony
58.	Matyldów	nr 22	stodoła	ok. 1920	nie istnieje
59.	Matyldów	nr 29	obora	ok. 1920	nie istnieje
60.	Matyldów	nr 29	stodoła	ok. 1920	nie istnieje
61.	Matyldów	nr 31	obora	ok. 1880	przekształcony, utrata  wartości zabytkowych
62.	Matyldów	nr 32	dom  mieszkalny	1914	przekształcony, utrata  wartości zabytkowych
63.	Matyldów	nr 32	obora	ok. 1930	przekształcony, utrata  wartości zabytkowych
64.	Matyldów	nr 32	stodoła	ok. 1920	przekształcony, utrata  wartości zabytkowych
65.	Matyldów	nr 38	dom z częścią  gospodarczą	ok. 1920	obiekt w stanie śmierci  technicznej
66.	Matyldów	nr 38	stodoła	ok. 1920	nie istnieje
67.	Nowa Wieś	nr 4	dom  mieszkalny	ok. 1900	nie istnieje
68.	Nowa Wieś	nr 7	dom  mieszkalny	1937	przekształcony, utrata  wartości zabytkowych
69.	Nowa Wieś	nr 8	dom z częścią  gospodarczą	ok. 1920	nie istnieje
70.	Nowa Wieś	nr 10	dom  mieszkalny	ok. 1920	przekształcony, utrata  wartości zabytkowych
71.	Nowa Wieś	nr 16	dom   mieszkalny	ok. 1915	nie istnieje
72.	Nowa Wieś	nr 20	obora	ok. 1920	obiekt w stanie ruiny
73.	Nowa Wieś	nr 28	dom   mieszkalny	ok. 1880	przekształcony, utrata   wartości zabytkowych
74.	Nowa Wieś	nr 28	stodoła	ok. 1920	nie istnieje
75.	Rybionek	nr 13	obora	ok. 1920	obiekt w stanie ruiny
76.	Rybionek	nr 14	dom   mieszkalny	ok. 1880	obiekt w stanie ruiny
77.	Rybno	ul. Długa 3	destylarnia	ok. 1880	nie istnieje
78.	Rybno	ul. Długa 14	dom   mieszkalny	ok. 1850	nie istnieje
79.	Rybno	ul. Długa 15	dom   mieszkalny	ok. 1880	nie istnieje
80.	Rybno	ul. Długa 15	obora	1911	nie istnieje
81.	Rybno	ul. Długa 15	stodoła	1911	nie istnieje
82.	Rybno	ul. Długa 16	areszt	ok. 1880	nie istnieje
83.	Rybno	ul. Długa 25	stodoła	ok. 1930	nie istnieje
84.	Rybno	ul. Długa 26	dom   mieszkalny	ok. 1920	nie istnieje
85.	Rybno	ul. Długa 26	obora	ok. 1920	nie istnieje
86.	Rybno	ul. Długa 31	dom   mieszkalny	ok. 1880	nie istnieje
87.	Rybno	ul. Długa 39	dom   mieszkalny	1915	rozbudowa, b. zły stan   techniczny
88.	Rybno	ul. Długa 53	dom   mieszkalny	ok. 1880	nie istnieje
89.	Rybno	ul. Długa 53	obora	ok. 1920	brak wartości   zabytkowych
90.	Rybno	ul. Parkowa 16	dom	1935	nie istnieje
91.	Rybno	ul. Parkowa 16	obora	1935	nie istnieje
92.	Rybno	ul. Parkowa 16	stodoła	1935	nie istnieje
93.	Rybno	ul. Towarowa   5	dom   mieszkalny	1905	przekształcony, utrata   wartości zabytkowych
94.	Rybno	ul.   Wyszogrodzka   6	dom   mieszkalny	ok. 1930	nie istnieje
95.	Sarnów	nr 5	obora	ok. 1870	nie istnieje
96.	Sarnów	nr 13	obora	ok. 1880	przekształcona, bez   wartości zabytkowych
97.	Szwarocin Nowy	nr 3	dom   mieszkalny	ok. 1920	obiekt w stanie śmierci   technicznej
98.	Szwarocin Nowy	nr 13	dom   mieszkalny	ok. 1930	nie istnieje
99.	Szwarocin Stary	nr 14	dom   mieszkalny	1912	nie istnieje
100.	Szwarocin Stary	nr 14	obora	1914	nie istnieje
101.	Szarocin Stary	nr 17	dom   mieszkalny	ok. 1930	nie istnieje
102.	Wesoła	nr 6	dom   mieszkalny	1917	obiekt w stanie ruiny
103.	Wesoła	nr 11	dom   mieszkalny	1938	obiekt w stanie ruiny
104.	Wesoła	nr 11	obora	ok. 1930	obiekt w stanie ruiny
105.	Wesoła	nr 15	dom   mieszkalny	ok. 1920	obiekt w stanie śmierci   technicznej
106.	Wesoła	nr 15	obora	ok. 1920	obiekt w stanie śmierci   technicznej
107.	Wężyki	nr 22	dom   mieszkalny	ok. 1900	nie istnieje
108.	Wężyki	nr 33	dom   mieszkalny	ok. 1920	nie istnieje
109.	Wężyki	nr 35	dom   mieszkalny	ok. 1900	nie istnieje
110.	Wężyki	nr 36	dom   mieszkalny	ok. 1920	nie istnieje
111.	Wężyki		kapliczka	ok. 1920	na terenie gminy Iłów
112.	Złota	nr 10	dom   mieszkalny	1928	przekształcony, utrata  wartości  zabytkowych
113.	Złota	nr 17	dom   mieszkalny	ok. 1930	nie istnieje
114.	Złota	nr 28	dom   mieszkalny	ok. 1930	nie istnieje
115.	Złota	nr 50	dom   mieszkalny	ok. 1930	obiekt zbudowany po II  wojnie  św.
116.	Złota	nr 50	obora	ok. 1930	obiekt zbudowany po II  wojnie  św.

 

Opracowanie zostało wykonane na podstawie szczegółowych badań w terenie, dokumentacji zawartej w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie Delegatura w Płocku oraz dostępnej bibliografii.

 

4. Szkic historii i rozwoju przestrzennego gminy

 

   Początki Rybna sięgają najpewniej XIII wieku. Właśnie w tym czasie historycy kościelni umieszczają początki miejscowej parafii, a zatem i miejscowości. Niestety trudno ustali ć dokładną datę, ponieważ dokument erekcyjny miejscowej parafii zaginął. Powstanie parafii i rozwój osadnictwa wiązał się niewątpliwie z rozwojem pobliskiego Sochaczewa, którego rola wzrosła właśnie w XIII wieku, stając się grodem kasztelańskim. Niewiele pozostało zapisków na temat Rybna z czasów średniowiecza. Zalicza się do nich dokument z 1368 roku. W dni 25 lipca 1368 roku Siemowit książę Mazowsza oraz Jan biskup poznański przebywając w Sochaczewie poczynili postanowienie w sprawie dziesięcin z wsi w Księstwie Mazowieckim zarazem należących do diecezji poznańskiej. Dokument wymienia szereg miejscowości, w tym również Rybno i co ciekawe na pierwszym miejscu. Może to świadczyć o pozycji Rybna w ziemi sochaczewskiej. Z dokumentu wynika, że Rybno było lokowane na prawie niemieckim, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju wsi. Rybno było siedzibą rycerzy herbu Radwan, od nazwy rodowej wsi przyjęli oni z czasem nazwisko Rybińscy. Pierwsze pisane dokumenty o miejscowej parafii pochodzą z lat 1418/1420 z ówczesnych kronik sądowych. W pierwszej połowie XVI wieku na prośbę plebana Mikołaja Miłkowskiego (był również proboszczem kolegiaty łowickiej) biskup poznański Jan Latalski wystawił nowy dokument erekcyjny dla miejscowej parafii, w miejsce poprzedniego zaginionego. Nowy dokument nosi datę 4 VII 1534 roku. W dokumencie czytamy, że parafia miała wezwanie Matki Boskiej, św. Bartłomieja, św. Katarzyny oraz Dziesięciu Tysięcy Żołnierzy Męczenników. Do plebana należały 3 łany roli, meszne (rodzaj podatku), dziesięciny folwarczne w: Złotej, Jasieńcu, Ruszkach, Ćmiszewie, Szwarocinie oraz dziesięciny kmiece ze wsi Złota i Jasieniec. Rybińscy byli kolatorami miejscowego kościoła. W pierwszej połowie XVI wieku ta rodzina ufundowała tu kolejny drewniany kościół . Według wizytacji kościelnej z 1603 roku miejscowy kościół był już stary, było w nim 4 ołtarze. Obok kościoła była szkoła. Rybińscy herbu Radwan zamieszkiwali tą miejscowość przynajmniej do początków XVII wieku. Spis podatkowy z 1578 roku szczegółowo opisuje stosunki własnościowe w Rybnie. Zapisano, że ziemia podzielona była na 18 części, w tym kilka ról posiadał miejscowy pleban. Poszczególnie szlachcice posiadali, od pół do 4 łanów ziemi. Większość z nich nosił a nazwisko Rybiński, ale byli też inni: Czubiński, Stolnikowska oraz Choromański. Był wśród nich też niejaki Nicolai Wloch, czyli Mikołaj Włoch, zapewne przebywał niegdyś we Włoszech i stąd ten przydomek. Jak wynika z powyższego spisu podatkowego własność ziemska w Rybnie była już rozdrobniona, a część ziemi nie należała do Rybińskich. W XVII wieku główną pozycję w Rybnie zajęła rodzina Jasińskich herbu Dołęga. Zapiski kościelne informują, iż kościół ufundowany przez Rybińskich przetrwał do drugiej połowy XVII wieku, wtedy to (około 1688) Ludwik Jasiński wzniósł kolejną świątynię. W 1672 roku Rybno nabyli Zabłoccy z herbu Łada, a w 1789 roku cześnik gostyniński Stanisław Zabłocki osadzi ł w swych dobrach kolonistów niemieckich. Pod koniec XVIII wieku pojawiają się nowi właściciele Rybna. Jako dziedzic wymieniony jest Antoni Łączyński, podstoli sochaczewski, a od 1778 roku chorąży gostyniński. Dobra przeszły kolejno na nieznaną bliżej Łączyńską. Wiadomo, że po matce z Łączyńskich Zabłockiej Rybno odziedziczył syn Cyprian Łada Zabłocki, który zaczął gospodarować majątkiem od dnia swego ślubu, który zawarł tuż przed rokiem 1830 w Brukseli z Belgijką Matyldą de Proft. Oboje małżonkowie przyczynili się do powstania wsi Cypriany i Matyldowa, gdzie zamieszkali także niemieccy koloniści. Kolejny dziedzic założył browar wzniósł nowoczesny budynek wytwórni wódek. Karol Zabłocki pozostawił Rybno córce Izabeli i zięciowi Józefowi Koczorowskiemu. Na terenie parafii znajdowało się pięć dworów szlacheckich: w Złotej, Jasieńcu, Ćmiszewie, Szwarocinie, i Rybnie. Po II wojnie światowej dwory został y rozparcelowane, a ludność dworska wyemigrowała do miast, głownie pobliskiego Sochaczewa. W Rybnie znajduje się kopiec usypany ku czci żołnierzy z parafii poległych w czasie I wojny światowej na froncie wschodnim. Najstarsze wsie na obszarze gminy datowane są na XIV w (Jasieniec, Ćmiszew, Złota). Pierwsze wzmianki na temat Koszajca pochodzą z początków XVI w. W latach 30-tych XIX w. właściciele majątku Rybno, Cyprian i Matylda Zabłoccy rozpoczęli akcję kolonizacyjną, zakładając nowe wsie. Powstały wtedy Cypriany i Matyldów, a ich mieszkańcami byli głownie osadnicy niemieccy. Na pierwszą połowę XIX wieku datuje się również powstanie Antosina oraz Erminowa (Erminów stanowił część dóbr szwarocińskich, Antosin był częścią dóbr Giżyce). Pozostała część wsi należących do gminy powstała w II połowie XIX wieku lub na przełomie wieków XIX i XX; założone zostały one przez rodzinę Zabłockich (Aleksandrów, Nowa Wieś, Sarnów, Wężyki). Przeważające układy zabudowy to ulicówki i rzędówki.

 

5A. Zabytki budownictwa i architektury (nieruchome)

 

W wyniku weryfikacji obiektów w terenie oraz badań archiwalnych, zakwalifikowano następujące obiekty do umieszczenia w gminnej ewidencji zabytków:

L.p.	MIEJSCOWOŚĆ	ADRES	OBIEKT	REJESTR   ZABYTKÓW	WOJEWÓDZKA EWID.   ZABYTKÓW
1.	Antosin	nr 10	dom mieszkalny		+
2.	Bronisławy	nr 3	dom mieszkalny		+
3.	Bronisławy	nr 4	dom mieszkalny		+
4.	Cypriany		kapliczka		+
5.	Cypriany	nr 1	dom mieszkalny		+
6.	Cypriany	nr 12	dom mieszkalny		+
7.	Cypriany	nr 14	dom mieszkalny  i  obora		+
8.	Ćmiszew Parcel		park podworski	19 z  05.05.1980	+
9.	Ćmiszew  Rybnowski	nr 6	obora		+ (dawny nr 8)
10.	Erminów	nr 29	dom mieszkalny		+
11.	Jasieniec		kapliczka		+
12.	Jasieniec	nr 7	dom mieszkalny		+
13.	Kamieńszczyzna	nr 17	obora		+
14.	Karolków  Rybnowski	nr 14	dom mieszkalny		+
15.	Karolków  Rybnowski	nr 26	dom z częścią  gospodarczą		+ (dawny nr 22)
16.	Karolków  Rybnowski	nr 34	dom mieszkalny		+
17.	Karolków  Rybnowski	nr 34	obora		+
18.	Karolków  Rybnowski	nr 36	dom mieszkalny		+
19.	Koszajec	nr 11a	dom mieszkalny		+ (dawny nr 9)
20.	Koszajec	nr 11a	obora		+ (dawny nr 9)
21.	Matyldów	nr 14	obora		+ (dawny nr 8)
22.	Matyldów	nr 16	obora		+ (dawny nr 10)
23.	Matyldów	nr 21	dom mieszkalny		+ (dawny nr 14)
24.	Matyldów	nr 21	obora		+ (dawny nr 14)
25.	Matyldów	nr 36	dom mieszkalny		+ (dawny nr 29)
26.	Matyldów	nr 44	obora		+ (dawny nr 36)
27.	Matyldów		cmentarz  ewangelicki (relikty)
28.	Nowa Wieś		kapliczka		+
29.	Nowy Szwarocin		kapliczka		+
30.	Rybionek		cmentarz  ewangelicki (relikty)
31.	Rybno	ul. Kasztanowa  1	kościół parafialny	609/62 z  04.04.1962	+
32.	Rybno	ul. Kasztanowa  1	dzwonnica	609/62 z  04.04.1962	+
33.	Rybno	ul. Kasztanowa  1	figura Najświętszej  Marii Panny	609/62 z  04.04.1962	+
34.	Rybno	ul. Kasztanowa  1	mur kościelny	609/62 z  04.04.1962	+
35.	Rybno	ul. Kasztanowa  1	cmentarz  przykościelny	959 z  01.03.1994	+
36.	Rybno	ul.  Sochaczewska  1	cmentarz parafialny	850 z  30.12.1991	+
37.	Rybno		3 aleje kasztanowe	585 z  19.05.1982	+
38.	Rybno	ul. Parkowa 4	pałac	595 z  28.07.1983	+
39.	Rybno	ul. Parkowa 4	park	505 z  08.11.1978	+
40.	Rybno	ul. Towarowa      3 a	spichlerz	62/8/56 z  19.05.1956	+
41.	Rybno	ul. Długa 12	dom mieszkalny		+
42.	Rybno	ul. Długa 21	dom mieszkalny		+ (dawny nr 25)
43.	Rybno	ul. Długa 25	dom mieszkalny    (d. poczta)		+ (dawny nr 27)
44.	Rybno	ul. Kasztanowa  2	dom mieszkalny    (d. spichlerz)		+
45.	Rybno	ul. Kasztanowa  4	świetlica (dawna  kaplica ewangelicka)
46.	Rybno	ul.  Wyszogrodzka  27	dom mieszkalny		+ (dawny nr 8)
47.	Rybno	ul.  Wyszogrodzka  29	młyn		+
48.	Stary Szwarocin		kapliczka		+
49.	Stary Szwarocin	nr 3	dom mieszkalny		+
50.	Wesoła	nr 12	dom mieszkalny		+
51.	Wężyki		kapliczka		+ (w WEZ:  Sarnów)
52.	Wężyki	nr 16	dom mieszkalny		+
53.	Wężyki	nr 17	dom mieszkalny		+
54.	Wężyki		cmentarz wojenny
55.	Złota		kapliczka		+
56.	Złota	nr 3	dom mieszkalny		+
57.	Złota	nr 4	dom mieszkalny		+
58.	Złota	nr 8	dom mieszkalny		+ (dawny nr 10)
59.	Złota	nr 12	dom mieszkalny		+
60.	Złota	nr 16	dom mieszkalny		+
61.	Złota	nr 55	dwór	595 z  28.07.1983	+
62.	Złota	nr 55	park	505 z  08.11.1978	+
63.	Złota		kurhan

 

 

OBIEKTY ZAPROPONOWANE PRZEZ AUTORKĘ DO WŁACZENIA DO GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW:

L.p.	MIEJSCOWOŚĆ	ADRES	OBIEKT	DATA POWSTANIA
1.	Jasieniec		park podworski (relikty)	XIX w.
2.	Koszajec	nr 16	dom mieszkalny	pocz. XX w.
3.	Matyldów	nr 12	dom mieszkalny	ok. 1880
4.	Złota		obora i stajnia	koniec XIX w.

 

5B. Zabytki archeologiczne

 

Niniejszy podrozdział został opracowany na podstawie wyników badań prowadzonych przez R. F. Mazurowskiego (1982), J. Kowalskiego (1984), P. Świątkiewicza (1987), L. Tyszlera (1988) oraz W. Bendera (1996).

Pełna dokumentacja wyników badań (karty AZP i sprawozdania) dostępna jest w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Warszawie Delegatura w Płocku oraz w Narodowym Instytucie Dziedzictwa w Warszawie.

 

Miejscowość	Nr stanowiska   w   miejscowości	Nr     stanowiska   wg AZP	Funkcja obiektu	Chronologia	Kultura
Rybno	1	56-57/1	1. cmentarzysko	epoka kamienia  –  neolit	pucharów  lejkowatych
			2. cmentarzysko	epoka kamienia  –  neolit	amfor  kulistych
			3. cmentarzysko	halsztat/laten	grobów  kloszowych
			4. ślad  osadnictwa	wczesne  średniowiecze
Rybno	3	56-57/3	ślad osadnictwa	średniowiecze
Kamieńszczyzna	1	56-57/5	ślad osadnictwa	wczesne  średniowiecze
Kamieńszczyzna	2	56-57/6	osada	epoka brązu	łużycka
Kamieńszczyzna	3	56-57/7	ślad osadnictwa	epoka brązu	łużycka
Matyldów	1	56-57/8	ślad osadnictwa	epoka brązu	łużycka
Antosin	1	56-57/15	ślad osadnictwa	epoka brązu	łużycka
Ludwików  (Pieńki)	1	56-57/17	ślad osadnictwa	epoka kamienia
				wczesna epoka  brązu
Karolków  Rybnowski	1	56-57/19	ślad osadnictwa	wczesna epoka  żelaza	łużycka
Rybno	5	56-57/21	1. ślad  osadnictwa	XII-XIII w
			2. ślad  osadnictwa	nowożytna	osadnictwo  „dworskie”
Sarnów	1	56-58/1	1. ślad  osadnictwa	XI-XIII w.
			2. ślad  osadnictwa	XIV-XV w.
Cypriany	1	56-58/10	ślad osadnictwa	epoka brązu	łużycka
Złota	1	57-57/17	ślad osadnictwa	XVII w
Jasieniec	1	57-57/9	cmentarzysko	epoka brązu	łużycka
Jasieniec	2	57-57/37	1. ślad  osadnictwa	okres wpływów  rzymskich	przeworska
			2. ślad  osadnictwa	wczesne  średniowiecze
Szwarocin Stary	5	57-57/38	1. ślad  osadnictwa	okres wpływów  rzymskich	przeworska
			2. ślad  osadnictwa	średniowiecze
Karolków  Szwarocki	1	57-58/4	1. ślad  osadnictwa	epoka brązu	łużycka
			2. ślad  osadnictwa	okres wpływów  rzymskich	przeworska
			3. ślad  osadnictwa	wczesne  średniowiecze
Karolków  Szwarocki	2	57-58/5	1. ślad  osadnictwa	wczesna epoka  brązu	trzciniecka
			2. ślad  osadnictwa	epoka brązu	łużycka
			3. ślad  osadnictwa	okres wpływów  rzymskich	przeworska
Lubiejew   (na terenie gminy   Sochaczew)	1	57-58/11	1. ślad    osadnictwa	epoka kamienia  –  neolit
				wczesna epoka  brązu
			2. ślad  osadnictwa	okres wpływów  rzymskich	przeworska
Szwarocin Nowy	1	57-58/12	1. ślad  osadnictwa	wczesna epoka  żelaza	pomorska
			2. osada	okres wpływów  rzymskich	przeworska
Bronisławy	1	57-58/18	cmentarzysko	okres wpływów  rzymskich	przeworska
Erminów	2	57-58/19	cmentarzysko	epoka brązu –      IV -  V okres	łużycka
Szwarocin Stary	1	57-58/21	cmentarzysko	epoka brązu –  IV  okres	łużycka
Szwarocin Stary	2	57-58/22	cmentarzysko	wczesne  średniowiecze –  III
				okres
Szwarocin Stary	3	57-58/23	ślad osadnictwa	okres wpływów  rzymskich
Szwarocin Stary	4	57-58/24	cmentarzysko	epoka brązu –  wczesny laten	łużycka
Ćmiszew Parcel	1	57-58/28	osada	średniowiecze
Erminów	2	57-58/29	osada	okres wpływów  rzymskich	przeworska
Karolków	3	57-58/33	ślad osadnictwa	okres wpływów  rzymskich	przeworska

 

6. Bibliografia i wykaz akt archiwalnych

 

BIBLIOGRAFIA:

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa, nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880-1914

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. X. Województwo warszawskie. Powiat sochaczewski, z.24 pod red. I. Galickiej i H. Siegetyńskiej, Warszawa 1973.

J. Łukasiewicz, Sochaczew i powiat sochaczewski w drugiej połowie XIX wieku, w: Dzieje Sochaczewa i Ziemi Sochaczewskiej. Studia i materiały. red. S. Russocki, Warszawa 1970.

Pałace i dwory w dawnym woj. Rawsko - Mazowieckim pod red. W. Pugeta, t. I, Warszawa 1995.

W. Bender, Rybno - historia osady, w: Gazeta Łowicka 11 (15) ROK II 27.10.1995, str. 13-16

B. Kwiatkowski, Parafie dawnego dekanatu sochaczewskiego, Paprotnia 1998

M. Rożej, Zabytki architektury województwa skierniewickiego, Lublin b.d.w

P. Libicki, M. Libicki, Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2009

 

AKTA ARCHIWALNE:

Ewidencja parku w Złotej, aut. S. Ikonomow, A. Kurpis, M. Ładykowski, M. Hajmowicz, Warszawa 1997, archiwum WUOZ

Ewidencja parku w Ćmiszewie, aut. S. Ikonomow, A. Kurpis, M. Ładykowski, M. Hajmowicz, Warszawa 1997, archiwum WUOZ

Karta cmentarza w Złotej, aut. P. Świątkiewicz, 1990, archiwum WUOZ

Karta cmentarza żołnierzy WP w Rybnie, aut. A. Kosiorek, 1977, archiwum WUOZ

Karta cmentarza przykościelnego w Rybnie, aut. E. Bonusiak, 1993, archiwum WUOZ

Karta cmentarza parafialnego w Rybnie, aut. A. Siwiec, 1990, archiwum WUOZ

Karta cmentarza ewangelickiego w Rybionku, aut. E. Bonusiak, 1993, archiwum WUOZ

Karta cmentarza ewangelickiego w Matyldowie, aut. E. Bonusiak, 1992, archiwum WUOZ

Karta cmentarza wojennego w Wężykach, aut. E. Bonusiak, 1992, archiwum WUOZ

Dokumentacja zabytkowej alei kasztanowcowej w Rybnie, aut. M. Kurzac, archiwum WUOZ

„Biała karta” kościoła parafialnego w Rybnie, aut. G. Biernat, archiwum WUOZ

„Biała karta” dzwonnicy w Rybnie, aut. G. Biernat, archiwum WUOZ